Historia

 

Poniżej prezentowany tekst autorstwa Prof. dr hab. Aleksandry Cieślikowej przedstawia sprawozdanie z ponad 50-letniej działalności naukowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów (KOS c/o MKS). Tekst ukaże się drukiem w publikacji poświęconej sprawozdaniom komisji afiliowanym przy MKS pod red. Prof. dr. hab. Stanisława Gajdy. Wszelkie prawa związane z publikowaniem artykułu w całości lub fragmentach są zastrzeżone dla Autorki oraz wydawcy tomu Oblicza slawistyki. Komisje Międzynarodowego Komitetu Slawistów (1958-2013).

 Aleksandra Cieślikowa © 2011

IJP PAN, Kraków, e–mail: aleksandrac@ijp–pan.krakow.pl

 

                                                             —–

Historia i prace Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej[1]

 

I. Okres: 1959 – 1968

   Słowiańska Komisja Onomastyczna Międzynarodowego Komitetu Slawistów powołana została w roku 1959. W tym to roku na wniosek W. Georgijewa  (Bułgaria) ustalono skład i  wybrano władze Komisji. Przewodniczącym został  – Witold Taszycki z Polski, sekretarzem Mieczysław Karaś również z Polski, zaś członkami: I. Duridanow, V. Šmilauer, F. Bezlaj, R. Fisher, K. Ciłujko. Powołano też wtedy trzy podkomisje: 1. Słowiańskiego atlasu toponomastycznego –  przewodniczącym został V. Šmilauer, 2. Terminologii onomastycznej – J. Svoboda, 3. Hydronimiczną – P. Zwoliński. Wtedy i później były zwoływane międzynarodowe konferencje onomastyczne niezależnie od Kongresów Slawistów poświęcone głównie tematom, którymi  zajmowały się owe podkomisje.

    Druga plenarna  konferencja omawianej Komisji Onomastyki Słowiańskiej odbyła się w roku 1961 w Berlinie. Trzecia zaś w Liblicach pod Pragą (Třeti zasedáni Mezinárodni komise pro slovanskou onomastku při  Mezinárodnim komitétu slavistů … v Liblicich u Prahy 14–17 09, 1966. Sborník referátů a přispěvků uspořadali J Svoboda a L. Nezbedová, Praha  1967)[2].

   II. Okres: 1968 ––  1973[3] 

    Międzynarodowy Kongres Slawistów w Pradze w 1968 r.

    Skład Komisji w roku 1968 jest następujący: I. Duridanow, V. Šmilauer, J. Svoboda,  R. Fisher, E. Schwarz, M. Hraste, M. Pavlović, B. Vidoeski, W. Taszycki, M. Karaś, P. Zwoliński, E. Petrovici, I. Sipos, K. Ciłujko. Brak w Komisji przedstawicieli onomastyki rosyjskiej i białoruskiej.

    Najwięcej uwagi na odbywających się w tym czasie międzynarodowych konferencjach poświęcano ustalaniu terminologii onomastyki. Przygotowywano słownik terminologiczny na podstawie haseł opracowanych przez J. Svobodę. Kontynuowano też podjętą przez jedną z podkomisji pracę zbierającą w poszczególnych krajach słowiańskich onimy, które miały wejść do Słowiańskiego atlasu onomastycznego. W zakresie prac nad hydronimią słowiańską należy odnotować prace nad hydronimią Wisły P. Zwolińskiego, ukraińskim atlasem hydronimicznym K. Ciłujki, hydronimią macedońską I. Duridanova, hydronimią wybrzeży Morza Adriatyckiego P. Šimunovicia.

…W r. 1969 w Skopje i Ochrydzie odbyło się czwarte posiedzenie Międzynarodowej Słowiańskiej Komisji Onomastycznej wraz z posiedzeniami trzech podkomisji. Najbardziej zaawansowane były prace poświęcone słowiańskiej terminologii onomastycznej pod kierownictwem J. Svobody. Zaawansowane okazały się też  prace nad atlasem szczególnie w ośrodku praskim (V. Šmilauer), lipskim (R. Fisher z współpracownikami), wrocławskim (S. Rospond), ale nie było jednolitych zasad i planów dotyczących opracowania słowiańskiego materiału toponimicznego. Najmniejszy postęp zauważany jest w pracach podkomisji hydronimicznej  mimo znacznych osiągnięć w poszczególnych krajach. Z tego  posiedzenia należy odnotować referat E. Eichlera (opracowany z J. Schultheisem): „Zum Slawischen onomastischen Atlas II” (kontynuacja artykułu E. Eichlera z r. 1966: „Zum Slawischen onomastischen Atlas I”). W artykułach tych E. Eichler proponował zebranie i opracowanie atlasów lokalnych a  następnie dopiero ogólnosłowiańskiego.

   W roku 1970 we Wrocławiu zorganizowano konferencję poświęconą atlasowi onomastycznemu słowiańszczyzny. Prac przyszłego atlasu dotyczył referat H. Borka:  „W sprawie badań nad polskim słownictwem toponimicznym”. Ustalono wtedy, że kwestionariusz do badań atlasowych powinien być gotowy do następnego Kongresu Slawistów, tzn. 1973 r.

       W roku 1971 odbyła się w Krakowie dyskusja nad planowaną terminologią onomastyczną (problemy merytoryczne i organizacyjne), której wydania podjął się nowy przewodniczący Komisji w miejsce ustępującego prof. J. Svobody – prof. B. Vidoeski. Po zakończeniu konferencji zostały przysłane wypowiedzi A. W. Superanskiej i J. Petra na temat przygotowywanej terminologii  .

   W r. 1972 –  należy odnotować kolejne plenarne posiedzenie Międzynarodowej Komisji Onomastycznej, które miało miejsce  w Preszowie  (Czechosłowacja), połączone z piątą Słowacką Konferencją Onomastyczną. Na konferencji tej była przekazana informacja o wydaniu terminologii onomastycznej przez J. Svobodę i zespół (Soustava a terminologie slovanské onomastyki. Zpravodaj Místopisné komise ČSAV v Praze 1971, rotaprint). Zrezygnował z pracy w Komisji zasłużony językoznawca V. Šmilauer.

   III. Okres: 1973 – 1978   

   W roku 1973 w czasie VII Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Warszawie odbyło się plenarne posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej poprzedziło je sprawozdanie Mieczysława Karasia z prac Komisji. Do najważniejszych postulatów wysuniętych w czasie posiedzenia (oprócz podsumowania dotychczasowej działalności) należało: prowadzenie stałej bibliografii onomastyki słowiańskiej, konkretne plany poszczególnych subkomisji, szczególnie Słowiańskiego atlasu onomastycznego. Przyjęto też, że w pracach podkomisji winni brać udział wszyscy członkowie głównej Komisji, zaś w skład poszczególnych podkomisji mogą wchodzić nie tylko członkowie KOS, ale też osoby, które zajmują się pracami związanymi z działalnością owych podkomisji.

      Aktualny skład Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej w r. 1973 był następujący:  Prezydium:  prof. M. Karaś – przewodniczący, w miejsce ustępującego prof. W. Taszyckiego, który został honorowym przewodniczącym Komisji, dr. R. Šrámek – wiceprzewodniczący, prof. A. W. Superanska – wiceprzewodnicząca; honorowy wiceprzewodniczący – prof. V. Šmilauer; sekretarzem Komisji został doc. K. Rymut; członkowie: Bułgaria: prof. I. Duridanov, dr. K. Popow, prof. J. Zaimow; Czechosłowacja: doc. V. Blanár, doc. R . Krajčovič, doc. I. Lutterer, prof. V. Šmilauer, dr. R. Šrámek; Jugosławia: prof. F. Bezlaj, dr V. Mihajlović, prof. M. Pavlović, dr. P. Šimunović, dr D. Vujčić, prof. B. Vidoeski, NRD: doc. E. Eichler, dr. G. Schlimpert, doc. T. Witkowski; Polska: prof. M. Karaś, prof. S. Rospond, doc.  K. Rymut, doc. B. Siciński, prof. W. Taszycki, prof. A. Zaręba, prof. P. Zwoliński. Oprócz dawnych podkomisji powołano też subkomisję Antroponimiczną, której przewodniczącym został V. Blanár, zaś przewodnictwo podkomisji Słowiańskiego atlasu onomastycznego powierzono dr. R. Šrámkowi.

   W roku 1974 r. szóste spotkanie plenarne członków Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej miało miejsce w Moskwie, gdzie były omawiane dalsze plany prac poszczególnych podkomisji.  O Słowniku terminologii onomastycznej mówił B. Vidoeski. Plany związane z opracowaniem ogólnosłowiańskiego atlasu onomastycznego przedstawiał R. Šrámek, zaś osiągnięcia hydronimii słowiańskiej – P. Zwoliński.

   W 1974 odbyła się w Skopje konferencja podkomisji terminologicznej poświęcona uściśleniu pojęć.    

    Natomiast spotkanie członków  podkomisji – SOA odbyło się w Nitrze również  w 1974 r. atlasowi poświęcono też spotkanie dawnych i nowych członków podkomisji  w czasie konferencji w Lipsku w tym samym 1974 roku. Kwestionariusz zestawu typów nazw opracował w wyniku dyskusji zespół pod kierunkiem R. Šrámka (głównie z jego udziałem). Zaproponował on próbną mapę nazw miejscowych utworzonych od imion złożonych  z przyrostkiem –jь.

…Tam też nakreślono plan spotkań międzynarodowych. Komisja Onomastyki Słowiańskiej  włącza się w nurt badań onomastyki ogólnej. Winna być reprezentowana na onomastycznych kongresach ogólnych odbywających się, co trzy lata (ICOS). Prof. H. Draye zaproponował, aby na XII Kongresie Onomastycznym w Szwajcarii w r. 1975, nastąpiło połączenie prac onomastyki słowiańskiej z onomastyką innych krajów niesłowiańskich. Na ów Kongres Onomastyczny należałoby przygotować referaty z dziedzin: „Metodologia słowiańskiej onomastyki”, „Projekt słowiańskiego atlasu onomastycznego”, „Słowiańska terminologia onomastyczna”.  

   W 1977 roku w czasie 2. Jugosłowiańskiej Konferencji Onomastycznej prof. Vidoeski stwierdził, że prace nad słowiańską terminologią onomastyczną  są  na ukończeniu.

   W tym samym roku w czasie Międzynarodowej Konferencji Onomastycznej w Gdańsku odbyło się robocze spotkanie zespołu przygotowującego Słowiański atlas onomastyczna (SOA). Późniejszy skrót SOA wcześniej bywa opatrzony skrótem OAS.    

    IV. Okres: 1978 – 1983

    Zagadnienia onomastyczne omawiano na VIII Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Zagrzebiu w r. 1978.  E. Eichler na Kongres w 1978 r. przygotował referat o problemie analizy areału onomastycznego w językach słowiańskich, a R Šrámek i K. Rymut mówili o historii, aktualnych pracach  i wysuwali postulaty odnoszące się do problemów metodologicznych w opracowaniu ogólnosłowiańskiego atlasu onomastycznego Wiele referatów zostało poświęconych słowiańskiej antroponimii. Sekretarz Komisji   doc. Kazimierz Rymut, po śmierci przewodniczącego M. Karasia, złożył sprawozdanie z działalności Komisji w latach 1973 – 1978.  Dyskutowana była sprawa wprowadzenia nowych członków z państw, które nie miały swoich przedstawicieli w Komisji. Nastąpiła zapowiedź, że nowego przewodniczącego Komisji powoła Międzynarodowy Komitet Slawistów.

   We wrześniu 1980 r.  siódme plenarne spotkanie członków Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej odbyło się w Mogilanach pod Krakowem w czasie wspólnej konferencji dwóch komisji: słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów i polskiej przy Komitecie Językoznawstwa PAN. Oprócz posiedzenia plenarnego odbywały się konferencje naukowe słowiańskiego atlasu onomastycznego i terminologii onomastycznej. Prof. Kazimierz Rymut wspominał zmarłych: prof. Witolda Taszyckiego i prof. Mieczysława Karasia. Oprócz referatów poświęconych przede wszystkim nazwom terenowym, był też głos I.  Lutterera z Pragi mówiącego o konieczności współpracy z innymi dziedzinami wiedzy. O realizacji Słowiańskiego atlasu onomastycznego mówili Henryk Borek i Kazimierz Rymut. Droga do niego wiedzie przez onomastyczne atlasy poszczególnych języków słowiańskich. H. Borek przedstawił projekt atlasu toponimicznego uwzględniającego zarówno struktury słowotwórcze, jak i bazy leksykalne.

   Na Międzynarodowym Sympozjum Onomastycznym w Lipsku w roku 1982 omawiano  założenia pracy nad bazami toponimicznymi i słownikiem wyrazów toponimicznych. E. Eichler wskazywał opracowania słowiańskich nazw miejscowych z terytorium Niemiec, i co ważne, zwracał uwagę, aby prace prowadzone w różnych ośrodkach były spójne. Na tym zebraniu powołano sekcję mikrotoponimiczną, której przewodniczącym został Witold Śmiech.

    Kolejne spotkanie Komisji Onomastyki Słowiańskiej odbyło się w Ostrawie – Trojanowicach  w r. 1982. Minutą ciszy uczczono  pamięć zmarłych uczonych związanych  z Komisją: K. Ciłujki z Kijowa i  P. Zwolińskiego z Warszawy, a także popularyzatora prac onomastycznych  Zygmunta  Brockiego z Gdańska .

    Prof. Henryk Borek, który został przewodniczącym sekcji hydronimii słowiańskiej  po śmierci prof. P.  Zwolińskiego, zreferował plan hydronimii słowiańskiej według jednej metody.

   Z nowym  etapem badań nad hydronimią polską  i podziałem  zadań badawczych możemy się zapoznać w 30. numerze Onomastików. H. Borek[4] (1986: 327) pisał: ”Nie ulega wątpliwości, że tylko solidne i wyczerpujące, jednolite opracowanie źródłowe całego nazewnictwa wodnego z jednego obszaru jest warunkiem dalszego postępu i rozwoju hydronimii polskiej” .

    Następne plenarne posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej w 1982 r. połączone było z 1. Czechosłowacką Konferencją Onomastyczną. Wygłoszone tam referaty wiązały się z sobą metodologicznie i tematycznie. Główny temat konferencji brzmiał: „Nazwy własne a społeczeństwo”. Wiele referatów poświęconych było mikrotoponimii. Referaty podejmowały zagadnienia związane z socjolingwistyką jako metodą badawczą w studiach onomastycznych, ale też omawiane były związki onomastyki z psychologią oraz zagadnienia filozoficzne konieczne do przeprowadzania studiów onomastycznych.

    V. Okres: 1983 – 1988

    Zagadnienia onomastyczne na IX Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Kijowie w 1983 r. były słabo widoczne. Nie istniała odrębna  sekcja onomastyczna. Jedynie w kilku referatach wykorzystano nazwy własne do badania etnogenezy Słowian. W czasie obrad Kongresu odbyło się posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej, w którym wzięli udział obecni na tym Kongresie członkowie Komisji i inne osoby zainteresowane problematyką onomastyczną. Staraniem Macedońskiej Akademii Nauk został ukończony druk „Słowiańskiej terminologii onomastycznej”, przygotowanej przez podkomisję KOS pod przewodnictwem B. Vidoeskiego: Oсновен cистем и терминологија на словенката ономастика, red: ogólnosłowiańskie kоlegium (spoza krajów słowiańskich, z ówczesnej NRD, był  T. Witkowski) Skopje 1983 r.

    Skład członków Komisji Onomastyki Słowiańskiej przedstawiony  w czasie Kongresu w Kijowie w 1983 r. był następujący: Austria: Otto Kronsteiner; Bułgaria: Ivan Duridanov, Nikolaj Kovačev, Jordan Zaimov; Czechosłowacja: Vincent Blanár, Miloslava Knappová, Rudolf Krajčovič, Ivan Lutterer,  Milan  Majtán, Rudolf Šrámek (zastępca przewodniczącego Komisji); Grecja: Phaedon Malingoudis; Jugosławia: France Bezlaj, Drago Ćupić,  Velimir Mihajlović, Petar Šimunović, Dragomir Vujčić, Božidar Vidoeski; NRD: Ernst Eichler, Gerhard Schlimpert, Teodolius Witkowski; Polska: Henryk Borek, Hubert Górnowicz, Władysław Lubaś, Janusz Rieger, Kazimierz Rymut (przewodniczący),  Bogdan Siciński, Witold Śmiech, Alfred Zaręba; RFN:  Jürgen Udolph; Rumunia: Aurelian Constantinescu, Joan Patruţ; Węgry: Istwán Sipos; Związek Radziecki: Jurij Karpenko, Walentina Lemtjugova, Anatolij Nepokupnyj, Natalia Podolskaja, Aleksandra Superanskaja (zastępca przewodniczącego Komisji), Oleg Trubačev[5].

    Posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej poświęcone hydronimii słowiańskiej, które odbyło się 1986 r. w Mogilanach. K. Rymut – przewodniczący  stwierdził, że do  tradycji Komisji należy poświęcanie plenarnych posiedzeń głównym działom nazewnictwa. Do udziału w konferencji zostali zaproszeni członkowie Komisji i osoby zajmujące się badaniem nazw wodnych dla projektu Hydronimia Europaea (serię wydawniczą prowadził prof. Wolfgang P. Schmid z Republiki Federalnej Niemiec, w Polsce odpowiedzialny za nią  był prof. K. Rymut). Nazwy wodne były tematem dwóch referatów programowych: Henryka Borka o stanie i zadaniach badawczych hydronimii słowiańskiej i Kazimierza Rymuta o hydronimii polskiej. Rozważano możliwość włączenia się ośrodków spoza Polski  do projektu opracowania hydronimii europejskiej.

    Międzynarodowa Konferencja Onomastyki Słowiańskiej, która obradowała w 1987 r. w Nowym Sadzie skupiła się na trzech problemach: metodologii komparatystycznych badań onomastycznych, kontrastywnej analizie określonych typów nazewniczych (toponimicznych i antroponimicznych), oraz też na interpretacji wybranych pojedynczych nazw na tle porównawczym. Do zespołowej pracy przewidziany jest Słowiański atlas toponomastyczny  ale też słownik słowiańskiej antroponimii.   

  VI. Okres: 1988–1993 

   Plenarne zebranie Komisji Onomastyki Słowiańskiej obradowało w czasie X Kongresu Slawistów w r.  w 1988 w Sofii (obecnych było niewielu członków Komisji). W ciągu ostatnich 5 lat zmarło kilku: prof. Zaimov z Bulgarii, prof. prof.: Henryk Borek, Hubert Górnowicz, A. Zaręba z Polski. W sprawozdaniu z prac Komisji, które przedstawił prof. Kazimierz Rymut  (przewodniczący) była mowa o licznych konferencjach krajowych i dwóch posiedzeniach plenarnych Komisji. W dalszym ciągu działają podkomisje: 1. Słowiańskiego atlasu onomastycznego (informację o pracach w zastępstwie nieobecnego dra R. Šrámka przedstawił dr M. Majtán), 2. Hydronimii słowiańskiej (po śmierci prof. Henryka Borka przewodniczenia  tej podkomisji podjął się J. Rieger), 3. Antroponimii, którą kierował V. Blanár teraz  kieruje W. Wenzel. Prezydium Komisji pozostało w dotychczasowym składzie.   

    W tym samym roku 1988 w Lipsku odbyła się sesja onomastyczna, którą poprzedziło posiedzenie podkomisji Słowiańskiego atlasu onomastycznego poświęcone pracom nad nim.  Referat dra R. Šrámka  zajmował się jednym z problemów przygotowania atlasu – mapowaniu nazw miejscowych (przykład Czech i Moraw). Referat zwracał uwagę na szczegółowe problemy związane z wydaniem „Słowiańskiego atlasu onomastycznego”.

 W czasie konferencji w 1991 roku w Lipsku odbyło się również posiedzenie subkomisji Słowiańskiego onomastycznego atlasu pod przewodnictwem R. Šrámka i posiedzenie sekcji antroponimicznej pod przewodnictwem W. Wenzla.

    Międzynarodowa Konferencja Komisji Onomastyki Słowiańskiej w Austrii w 1992 roku była poświęcona oronimii. Innym zagadnieniem konferencji (w czasie wszystkich międzynarodowych spotkań odbywały się spotkania członków podkomisji przygotowującego trudny i skomplikowany słowiański atlas onomastyczny) było omówienie słowotwórstwa toponimów: Ewa Borkowa zreferowała swoją część poświeconą sufiksowi –any, a Krystyna Nowikowa opracowała zachodniosłowiańskie nazwy z sufiksem –isko, –iszcze, Inge Bily z Lipska zajęła się zachodniosłowiańskimi nazwami z prefiksem Ne–, Ni–, zaś R.  Šrámek, zachodniosłowiańskimi  ojkonimami pochodzącymi od przymiotników. P. Žigo z Bratysławy przedstawił projekt zastosowania komputera do analiz struktury słowotwórczej słowiańskich nazw miejscowych. Wniosek z dyskusji był następujący: projekt  słowiańskich atlasów tak nazw miejscowych jak i antroponimicznego może być realizowany jedynie poprzez atlasy poszczególnych języków słowiańskich. W. Wenzel pokazał na kilkunastu mapach zróżnicowanie łużyckich typów antroponimicznych.

   VI. Okres: 1993– 1998

    Posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej, jak zawsze, miało miejsce w czasie XI Kongresu Slawistów 1993 r. w Bratysławie. Zebranie prowadził przewodniczący Komisji Kazimierz Rymut. Na Kongres Slawistów został przygotowany zeszyt próbny „Słowiańskiego atlasu onomastycznego” przez grono osób pracujących w tej podkomisji. Mówiono o potrzebie uzupełnienia Komisji osobami młodszymi zajmującymi się badaniami onomastycznymi.

   W czasie IX Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej w Warszawie r. 1994 odbyło się pod przewodnictwem prof. E. Eichlera posiedzenie subkomisji Słowiańskiego atlasu onomastycznego, na którym przedstawiono stan prac, przedyskutowano zasady kartografowania wybranych struktur ojkonimicznych z obszaru zachodniej słowiańszczyzny. Ustalono, iż 1. tom słownika związany z badaniami atlasowymi będzie zawierał założenia metodologiczne, wykaz formantów, bibliografię, mapy przykładowych struktur ojkonimicznych. 

    Badaniom hydronimicznym natomiast była poświęcona Konferencja Hydronimiczna w 1994 r. w Mogilanach, w której brali udział liczni goście z zagranicy i z Polski również członkowie Komisji Onomastyki Słowiańskiej, a także powołanej przed laty podkomisji zajmującej się hydronimią. Referat prof. Kazimierza Rymuta przedstawiał: 1. stan prac nad  serią Hydronymia Europaea, 2. projekt opracowania polskiego hydronomastikonu, 3. możliwość poszerzenia  polskiej części o nazwy wodne innych krajów słowiańskich. Posiedzenie podkomisji hydronimicznej poświęcono dotychczasowym badaniom hydronimicznym i zadaniom na przyszłość.     

    VII Okres: 1998– 2003

    W r. 1998 w czasie XII Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Krakowie zebrali się członkowie Komisji Onomastyki Słowiańskiej. Prof. Kazimierz Rymut zrezygnował z pełnienia funkcji przewodniczącego i na jego miejsce wybrano prof. Ewę Rzetelską – Feleszko zaś na wiceprzewodniczącą – prof. Aleksandrę Cieślikową. Prof. Ewa Rzetelska – Feleszko zaprezentowała wydaną pod swoją  redakcją encyklopedię: Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Rozdziały w tej pracy zostały opracowane przez znanych polskich onomastów.

   W tym samym roku 1998 na  Ogólnopolskiej konferencji w Pieczyskach odbyło się posiedzenie Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej, na którym prof. E. Rzetelska – Feleszko omawiała prace  podkomisji antroponimicznej i  hydronimicznej.

     Na roboczym posiedzeniu Komisji Onomastyki Słowiańskiej w czasie Konferencji w Mogilanach w 2000 r. dyskutowano tezy i omawiano problemy organizacyjne  międzynarodowego projektu „Słowiańskiej onomastyki. Encyklopedii”. Oprócz dyskusji nad  Encyklopedią, E. Borkowa– v. Lochner i K. Nowikowa przedstawiły sprawozdanie  z prac nad budową sufiksalną polskich nazw miejscowych. Opracowały dziesiątki minimonografii poświęconych poszczególnym sufiksom.

        Atlas obejmujący struktury starołużyckie został opracowany w Lipsku, a wydany w Stuttgarcie: Atlas Altsorbischen Ortsnamentypen. Studien zu toponimischen Arealen des altsorbischen Gebietes im westslawiscen Sprauchraum. Heft 1 herausgegeben von Ernst Eichler, unter der Leitung von Inge Bily, Bärbel Breitfeld und Manuela Züfle, Verlag der SächsischenAkademie der Wissenschaften zu Leipzig, in Kommissionbei Franz Steiner Verlag Sttuttgart.  Zeszytów tego dzieła wyszło 5: od 2000 do 2004 r. W 1. tomie przypomniana jest przez E. Eichlera historia kształtowania się projektu SOA sięgająca lat  pięćdziesiątych. Atlas typów słowotwórczych starołużyckich ojkonimów wpisał się w plany SOA i stanowi ich ważną część. Metoda opracowania nawiązuje do podstawowych założeń SOA zawartych w kwestionariuszu ”Strukturtypen der Slawischen Ortsnamen” z r. 1988 ( H. Borek, E. Eichler, M. Majtán, R. Šrámek, Slawischer onomastischer Atlas (SOA). Strukturtypen der slawischer Ortsnamen. Strukturní typy slovanské oikonymie, Namenkundliche Informationen, Sonderheft 1988).

VII. Okres: 2003 – 2008

XIII Międzynarodowy Kongres Slawistów obradował w 2003 r. w Lublanie i tam odbyło się posiedzenie Komisji Onomastyki Słowiańskiej. Przewodnicząca Komisji prof. Ewa Rzetelska–Feleszko przedstawiła sprawozdanie za lata 1998 –2003, wniosek o dalsze afiliowanie Komisji, oraz proponowany skład osobowy na lata 2003– 2008. Przypomniała, że w 1998 r. podjęto decyzje o przygotowaniu „Słowiańskiej onomastyki. Encyklopedii”. Dyskusje nad jej problematyką przeprowadzono w czasie Kongresu ICOS (International Congress of Onomastic Sciences) w 1999 roku i podczas następnego roboczego spotkania w czasie konferencji w Polsce w 2000 r. W 2002 r. został opublikowany tom 1. „Słowiańskiej onomastyki. Encyklopedii”. Wydanie tomu 2. przewidziano na 2003 r. Zebrani przyjęli na członków Komisji 6 osób: Władysława Lubasia z Polski, Aleksandra Łomę z Serbii, Elenę Berezovič z Jekaterinburga w Rosji, Hannę Mezenke z Białorusi, ze Słowenii: Janeta Kerbera  i Silvo Torkara. Przegłosowano pozostawienie prezydium w dotychczasowym składzie: Ewa Rzetelska–Feleszko – przewodnicząca, Aleksandra Cieślikowa – wiceprzewodnicząca (pełniąca też funkcję sekretarza). W następnym okresie do prac Komisji należy: wydanie 2. tomu Encyklopedii i opracowanie dalszych tomów „Hydronymia Europaea” pod kierownictwem w Polsce Kazimierza Rymuta. Dodatkowym zadaniem Komisji będzie włączenie się do prac nad nową terminologią onomastyczną, a także polityką językową w dziedzinie nazw własnych w różnych krajach słowiańskich.

    W 2003 r. ukazał się 2. tom „Słowiańskiej onomastyki . Encyklopedii” pod red. E. Rzetelskiej–Feleszko, A. Cieślikowej i z udziałem J. Dumy. W 2003. ukazały się dwa tomy z serii Hydronymia Europaea: XVII i XVIII (dorzecze Sanu) , w 2004 tom XIX – (dorzecze Narwi), a w 2005  – tom XX (druga część dorzecza Narwi), w tym samym roku: Sonderband III „Baltische Ortsnamen in Ostpreuseßen” (Bałtyckie nazwy miejscowe w Prusach  Wschodnich) G. Blažiené. W 2006 r została przerwana publikacja serii „Hydronymia Europaea”, która wychodziła od 1985 roku.

Wspomniano o publikacjach polskich i słowiańskich prac onomastycznych towarzyszących zarówno Kongresom Slawistów jak i wielu konferencjom w poszczególnych krajach nie tylko słowiańskich.

    Komisja Onomastyki Słowiańskiej współpracuje z Komisją Onomastyczną przy Komitecie Językoznawstwa PAN (o czym była mowa wyżej). W Ogólnopolskich Konferencjach Onomastycznych  z udziałem gości zagranicznych  organizowanych, co dwa lata, biorą udział slawiści także członkowie Komisji Onomastyki Słowiańskiej. Tematy Konferencji Onomastycznej zorganizowanej w 2004 r. w Białymstoku obejmowały problemy teoretyczne: onimizację nazw pospolitych i apelatywizację nazw własnych, a także problemy globalizacji w zestawieniu z systemami onimicznymi mniejszości narodowych oraz  problem systemów onimicznych na pograniczach („Onimizacja i apelatywizacja”, Białystok 2006 – publikacja).

W 2005 r. na XXII Międzynarodowym Kongresie w Pizie odbyło się zebranie obecnych tam członków Komisji Onomastyki Słowiańskiej i podjęto decyzję o zgłoszeniu bloku tematycznego na Kongres Slawistów w Ohrydzie: „Globalizacja jako nurt rozwoju współczesnej onimii słowiańskiej.” W czasie trwania bloku tematycznego były wygłoszone dwa referaty: Aleksandry Cieślikowej i Liliany Dymitrovej–Todorovej.

       Na Konferencji we Wrocławiu i Opolu w 2006 r. zorganizowanej w setną rocznicę urodzin Stanisława Rosponda i dwudziestą rocznicę śmierci Henryka Borka oraz w wydanej pracy „Region w świetle nazw własnych” E. Jakus–Borkowa i K. Nowik (2006: 61 –70) w artykule  „Słowiański atlas onomastyczny. Część polska. Stan badań” przedstawiły losy atlasu i pokazały prace, towarzyszące jego tworzeniu nie uwieńczone wydaniem części polskiej złożonej w 2000 r. w Komitecie Badań Naukowych. 

   Aktywność Komisji zależy od aktywności jej członków. Większość z członków Komisji

bierze udział  nie tylko w konferencjach , kongresach, ale powstają liczne prace i artykuły

z dziedziny onomastyki , także artykuły do  ksiąg jubileuszowych wybitnych onomastów

słowiańskich, np. P. Šimunovicia ( Zadar 2006), P. Merkŭ ( Lublana 2007). 

  W okresie, o którym mowa należy odnotować dwa ważne, choć całkowicie różne wydarzenia: we wrześniu 2006 r.  prof. dr Władysław Lubaś (członek Komisji) otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Belgradzie, zaś  w listopadzie 2006 r. zmarł prof. dr hab. Kazimierz Rymut – wieloletni przewodniczący Komisji Onomastyki Słowiańskiej, potem jej członek zasłużony badacz onomastyki polskiej i słowiańskiej.

 Ogólnopolska Konferencja  Onomastyczna w Krakowie (2006 r.) zgromadziła wielu onomastów polskich i  z innych krajów słowiańskich. Temat brzmiał: Nowe nazwy własne. Nowe stanowiska metodologiczno–badawcze (publikacja w r. 2007 ).

   Rocznik „Onomastica” wychodzący od 50 lat, służy integracji badaczy onimii nie tylko słowiańskiej. Tomy, które  się ukazują w roku poprzedzającym Kongresy Slawistów  są im dedykowane.  W „Onomastikach” są  publikowane referaty przewidziane na Kongres. Na łamach czasopisma znajdujemy artykuły omawiające różne klasy nazw własnych; teoretyczne i metodologiczne służą wzajemnym porównaniom sposobów opracowań. Recenzowane i omawiane są prace zarówno  polskich, jak i słowiańskich, ale też  zachodnich  onomastów. W roczniku znajdujemy też przegląd zawartości czasopism wychodzących w innych krajach przede wszystkim słowiańskich. Redakcja „Onomastików” utrzymuje kontakt  z innymi zagranicznymi ośrodkami onomastycznymi: „Rivista Italiana di Onomastica” (Rzym), „Jezikoslovni zapiski” (Lublana), „Acta onomastica” (Praga),  „Voprosy onomastyki” (Jekaterinburg), „Zunamen” (Hamburg), „Névtani Értesitö” (Budapeszt).

    VIII. Okres: 2008 –­ 2011

   Na XIV Kongresie Onomastycznym w Ochrydzie przewodnicząca Komisji prof. dr Ewa Rzetelska–Feleszko z powodu choroby ustąpiła z pełnienia funkcji, wcześniej wysunęła kandydaturę prof.  Aleksandry Cieślikowej, która  przeprowadziła otwarte zebranie organizacyjne w czasie trwania Kongresu (wybory Prezydium), ponowiła propozycję  przyjęcia nowych członków oraz przedstawiła Koordynatorowi Komisji sprawozdanie i wniosek afiliowania Komisji Onomastyki Słowiańskiej). Komisja została afiliowana.

   Na XVI Ogólnopolskiej Konferencji Onomastycznej 2008 r. we Wrocławiu temat „Nazwy własne a społeczeństwo”, odbyło się posiedzenie Międzynarodowej Komisji Onomastyki Słowiańskiej. Aleksandra Cieślikowa – przewodnicząca, przedstawiła sprawozdanie z Kongresu w Ochrydzie, wysłuchano też sprawozdań z Kongresu Onomastycznego w Toronto i konferencji w Brnie, Amsterdamie, Rzymie  i Lipsku. Kolejne posiedzenie Komisji było w 2009 r. w Ostrawie, gdzie omawiano przygotowania do XV Kongresu Slawistów w Mińsku.    W dyskusji we Wrocławiu proponowano powrócić do dalszego opracowania Słowiańskiego atlasu onomastycznego. Z powodu braku funduszy prace nad tym atlasem zostały zawieszone. Największe zasługi w jego, przygotowaniu mieli: prof. H. Borek i prof. R. Šrámek. Należy też pamiętać o zasługach  prof. S. Rosponda i prof. E. Eichlera, który na kongresie w Ochrydzie zadał pytanie dotyczące przyszłości dalszych części Słowiańskiego atlasu onomastycznego, dzięki czemu podjęto tę dyskusję. Wydaje się, że nadszedł czas na powrót.

      O wydaniu dalszych części atlasu mówiono też na posiedzeniu Komisji Onomastycznej w Krakowie w 2009 r. Dr Łobodzińska powiadomiła, że projekt  grantowy opracowałby Wrocław (po otrzymaniu materiałów prof. Šrámka). Jest już wstępne poparcie rektora. Dr Łobodzińska podjęła się wraz z zespołem opracowania grantu. Według A. Cieślikowej powinien powstać zespół zainteresowanych współpracą reprezentantów krajów słowiańskich  (należałoby w ramach Komisji Onomastyki Słowiańskiej reaktywować subkomisję Słowiańskiego atlasu onomastycznego). 

     Dr Romana Łobodzińska w 2010 r. we wrześniu na spotkaniu członków Komisji Onomastyki Słowiańskiej w Olsztynie w czasie konferencji „Chrematonimia jako fenomen współczesności” przedstawiła stan prac nad kontynuacją Ogólnosłowiańskiego atlasu onomastycznego (SOA). Gromadzona jest bibliografia  uwzględniająca wszystkie związane z tym tematem pozycje. Dotychczas dysponuje się kwestionariuszami z lat 80. dla terenów Polski, Czech i Łużyc. Na gruncie polskim powstało 29 opracowań poszczególnych typów sufiksalnych (głównie Ewy Jakus–Borkowej i Krystyny Nowikowej). Dla terenów Łużyc są opracowania Inge Bily, a dla Słowacji – Milana Majtána. Są też prace związane z SOA z innych krajów, np. praca Liliany Dimitrowej–Todorowej poświęcona anojkonimii bułgarskiej i praca D. Bučki „Słownik antroponimów Ukrainy” z 2001 r. Jest nadzieja, że prace nad SOA uda się wznowić w 2011 r. Zostanie złożony odpowiedni wniosek grantowy.

   A. Cieślikowa zwróciła uwagę, że należałoby pomyśleć również nad grantem na „unowocześnienie” encyklopedii „Polskie nazwy własne. Encyklopedia”. Pojawiają się nowe nazwy i nowe metodologie – trzeba by więc dostosować do nich uwspółcześnione analizy i syntezę.

   Na tym posiedzeniu Aleksandra Cieślikowa zrzekła się funkcji przewodniczącej Komisji i wybrano do Prezydium dr. hab. prof. Uł Artura Gałkowskiego, wcześniej wiceprzewodniczącym pełniącym też funkcję sekretarza był dr. hab. prof. UWM Mariusz Rutkowski. Przewodniczącym Komisji do czasu jej plenarnego posiedzenia na Kongresie w Mińsku został prof. Artur Gałkowski z Łodzi. Prof. A. Gałkowski przejawia dużą aktywność w pracach komisji (włączenie obrad  Komisji Onomastyki Słowiańskiej w przebieg obrad Kongresu ICOS w Barcelonie w roku 2011), zgłoszenie tematu sekcji onomastycznej, ale też własnego referatu na Kongres Slawistów w 2013 r. w Mińsku. Utrzymuje stały kontakt naukowy i z Onomastikami, i z czasopismem Rivista Italiana di Onomastica, gdzie publikuje. Przyczynił się do włączenia do Komisji Onomastyki Słowiańskiej nowych członków i  uzyskania zgody dawnych  na pracę w Komisji.

       W 2010 r. należy odnotować ukazanie dalszych opracowań hydronimicznych: Nazwy wodne w dorzeczu Warty 2 części (2010 r.) J. Dumy, członka Komisji Onomastyki Słowiańskiej  

     Komisja liczy 40 członków. Skład Komisji ulegnie zmianie, ale decyzje zostaną podjęte w czasie XV Kongresu Slawistów w 2013 r. w Mińsku. Niektórzy  odchodzą ze względu na wiek i stan zdrowia. Istnieje konieczność uzupełniania składu przez wprowadzanie nowych, młodych osób. Na członków Komisji proponowani są przede wszystkim wybitni onomaści, uczestnicy międzynarodowych konferencji i kongresów.

    Kazimierz Rymut (2005: 370)[6] pisał: „W onomastyce słowiańskiej działalność i prace polskich onomastów są wysoko oceniane. Zewnętrznym tego objawem jest fakt, że Komisja Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów powstała z polskiej inicjatywy …i od tej pory kierowana jest przez Polaków. … Polacy inicjowali badania międzynarodowe, organizowali międzynarodowe konferencje onomastyczne, a także XIII Międzynarodowy Kongres Onomastyczny”.

 

                                                                                       Aleksandra Cieślikowa

 

 

 

 

 

 

Skład osobowy Komisji Onomastyki Słowiańskiej afiliowanej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów

rok 2011

 

 

Artur Gałkowski (Polska) – przewodniczący

Mariusz Rutkowski (Polska) – wiceprzewodniczący

 

                                               Członkowie:

 

Maria Angelova-Atanasova (Bułgaria)

Elena Berezovic (Rosja)

Inge Bily (Niemcy)

Maria Biolik (Polska)

Vincent Blanar (Słowacja)

Edward Breza (Polska)

Dunja Brozovic-Roncevic (Chorwacja)

Enzo Caffarelli (Włochy)

Aleksandra Cieślikowa (Polska)

Barbara Czopek-Kopciuch (Polska)

Jerzy Duma (Polska)

Liliana Dymitrowa-Todorova (Bułgaria)

Ernst Eichler (Niemcy)

Elżbieta Foster (Niemcy)

Dmytro Grygorovyč Bučko (Ukraina)

Milan  Harvalik (Czechy)

Irena Kałużyńska (Polska)

Miroslava Knapppova (Czechy)

Jaromir Krško (Słowacja)

Władysław Lubaś (Polska)

Vasil Lucik (Ukraina)

Romana Łobodzińska (Polska)

Maria Malec (Polska)

Radmilo Marojevic (Serbia)

Hanna M. Mesenka (Rosja)

Robert Mrózek (Polska)

Pavol Odaloš (Słowacja)

Ludwig Selimski (Bułgaria)

Adam Siwiec (Polska)

Katarzyna Skowronek (Polska)

Aleksandra V. Superanskaja (Rosja)

Viktor P. Szulgacz (Ukraina)

Rudolf  Šrámek (Czechy)

Silvo Torkar (Słowenia)

Elżbieta Umińska-Tytoń (Polska)

Ewa Wolnicz-Pawłowska (Polska)

Jurgen Udolph (Niemcy)

Irina M. Żeleźniak (Ukraina)